Als leven lijden wordt, is sterven een gewin.
- Euthanasie bij psychisch ondragelijk lijden -
Twee jaar geleden werd het vonnis uitgesproken dat voor mijn moeder eindelijk een einde aan haar lijden zou brengen. Twee jaar geleden dat haar diepste wens werd vervuld: een waardig afscheid van het leven.
Mijn moeder worstelde al zolang ik me kan herinneren met zware psychische problemen. Depressies, angst, eindeloze behandelingen, medicatie die nooit écht hielp — het was haar bestaan, en daarmee ook het onze. Vele opnames in inrichtingen en steeds opnieuw proberen te leven. Het leven was voor haar een eindeloze opeenstapeling van pijn. Ze wilde niet meer. Ze kon niet meer. Voor haar was de dood geen verlies, maar een bevrijding.
Voor ons, haar kinderen, was het moeilijk om dit te begrijpen. Hoe kon het zo zijn dat onze moeder, omringd door een liefdevolle familie, het leven niet meer aan wilde? We vroegen ons keer op keer af: Waarom? Waarom willen sterven, terwijl we er nog voor haar waren? Ze hield veel van ons en vooral ook van haar kleinkinderen. Maar wat we ook deden, welke liefde we haar ook probeerden te geven, het was alsof we haar nooit écht konden bereiken. Haar verlangen om te sterven was als een muur tussen ons, en hoe vaak we er ook tegenaan bonkten, hij bleef staan.
Mijn moeder ondernam meerdere pogingen om zelf uit het leven te stappen. Maar elke poging werd gezien als een schreeuw om hulp. En ergens was dat ook zo, maar niet op de manier waarop men dacht. Haar echte hulpvraag werd niet gehoord: ze vroeg niet om leven, ze vroeg om sterven. Een waardig, rustig afscheid. Na de dood van mijn vader, haar laatste steun, werd die wens onhoudbaar.
Haar fysieke gezondheid ging ook achteruit. Ze kreeg ernstige longproblemen en na een zware ziekenhuisopname, waarin ze letterlijk naar adem hapte, hoopte ze dat haar einde nabij was. Ze smeekte om niet gereanimeerd te worden, maar opnieuw werd ze ‘opgelapt’ en mocht ze naar huis. Nog een keer doorgaan. Nog een keer lijden.
Thuis aangekomen, wist ze dat het anders moest. Ze sprak opnieuw met ons, haar kinderen, en met haar nieuwe huisarts. Dit keer, voor het eerst, vond ze iemand die écht naar haar luisterde. Haar huisarts begreep haar, zag haar lijden, en zette het proces voor euthanasie bij psychisch ondragelijk lijden in gang. Het was alsof er eindelijk beweging kwam in wat jarenlang een muur van stilstand was geweest.
Wat volgde was een emotioneel, zenuwslopend traject. De huisarts schakelde De Levenseindekliniek – nu het Expertisecentrum Euthanasie – in voor ondersteuning en advies en hebben zij mee gezocht naar het vinden van een onafhankelijke psychiater en scen-arts.
Op aanraden van de kliniek hebben wij haar levensverhaal en reden van haar euthanasiewens geschreven. Samen met mijn moeder hebben we een week lang samen gesproken en haar verhaal op schrift gezet. Het werd een bijzonder emotionele en mooie week waarin ik nog meer begrip kreeg voor haar wens. Door de open gesprekken die wij hadden veranderde onze band van mantelzorger dochter naar een sterke band van moeder dochter. Wat had ik dit jarenlang gemist. Het was oprecht, zonder omhalen en zonder dat zij mij wilde beschermen tegen de vreselijke gebeurtenissen die zij in haar jonge leven doorstaan heeft. Het mocht er allemaal zijn, hoe soms afgrijselijk de verhalen ook waren. Ik koester deze week voor altijd.
Het verhaal stuurde ik aan haar huisarts en hij stuurde het verhaal direct door aan de onafhankelijke psychiater.
De psychiater die haar verzoek mede zou beoordelen, belde ons de volgende ochtend al en 2 dagen later zou het gesprek plaatsvinden. De snelheid verraste ons, maar gaf ook hoop. Mijn moeder was blij en vastbesloten.
Het gesprek met de psychiater was intens en oprecht. Mijn moeder werd gehoord en ik merkte dat zij zich eindelijk serieus genomen voelde. Het was een geweldig gesprek, het werd een mooie middag. Tijdens het gesprek merkte ik ook dat mijn moeder steeds openlijker en helderder sprak dan ik haar ooit gezien had. Dit was wat ze wilde. Dit was wat haar bevrijden zou. Aan het einde van het gesprek wat ruim drieënhalf uur duurde, waren we moe, opgelucht en stil. Voor het eerst voelde het voor haar alsof er iets positiefs veranderd was: zij voelde zich serieus genomen. Het wachten was nu op de scen-arts, de laatste stap. Het “vonnis”- zo voelde het - moest nog definitief worden uitgesproken.
Deze dag herinner ik me als de dag van gisteren. Ik voel zelfs de zwaarte in mijn lijf, de pijn in mijn buik en het unheimische gevoel in mij. Bijzonder hoe dit in je cellen gaat zitten en zelfs je lichaam dit herinnert.
Het gesprek met de scen-arts was wederom een mooi gesprek waar ik opnieuw als toeschouwer bij mocht zitten. Niets mogen zeggen of bijspringen als zij even niet uit haar worden kwam was erg lastig kan ik je vertellen. Mijn moeder, vastberaden en klaar, straalde een soort rust uit die ik nooit eerder bij haar had gezien.
De arts vroeg mij om even naar de gang te gaan zodat zij een aantal belangrijke vragen aan mijn moeder kon stellen waar ik niet bij mocht zijn. Ik stond op de gang in het prachtige zorgcentrum waar mijn moeder tijdelijk verbleef en zag in het restaurant tegenover haar kamer dat er een babyshower gaande was. Geweldig, vreugde om nieuw leven, er hingen roze slingers en iedereen was vrolijk. Een contrast verschil met wat er gaande was in de kamer van mijn moeder. Nooit eerder voelde ik me letterlijk tussen leven en dood.
De scen-arts riep mij weer binnen en zij stelde mij een aantal vragen die ik naar eer en geweten beantwoord hebt. En toen kwam het verlossende woord: Ja, uw verzoek is goedgekeurd. Het vonnis was uitgesproken. Een grote overwinning voor mijn moeder. Wat was ze blij en gelukkig. Voor mij was het een moment vol tegenstrijdige emoties. Moest ik haar feliciteren met haar aankomende dood? Moest ik vreugde voelen voor haar vrijheid? Of moest ik juist huilen om het onvermijdelijke afscheid? We hebben elkaar omhelst, gehuild en haar vreugde gedeeld.
Mijn moeder wist wat ze wilde. Ze wilde dat alles snel geregeld werd. Ze plande een afspraak met de kapper, zodat ze er netjes uit zou zien voor haar laatste reis. Het afscheid, haar uitvaart, alles had ze al met ons besproken. Ze was klaar, klaar om los te laten, klaar om de rust te vinden waar ze haar hele leven naar had verlangd, klaar om naar haar geliefde man te gaan.
Nu kijk ik terug op die tijd met gemengde gevoelens. Het was een periode waarin we allemaal heen en weer geslingerd werden tussen opluchting en verdriet. Het loslaten van iemand die je liefhebt is nooit makkelijk, maar het voelt extra wrang als het een bewuste keuze is. Toch weet ik dat mijn moeder het zo wilde. Het was haar vonnis, haar beslissing waar ik groot respect voor heb.
Soms is het leven een last die te zwaar is om te dragen. Voor mijn moeder was sterven geen verlies, maar een verlossing. Het voelt niet meer dubbel, ik weet dat ze eindelijk de rust heeft gevonden waar ze zo naar verlangde. En dat is misschien wel het enige wat ertoe doet.
Deze blog is geschreven ter nagedachtenis aan mijn moeder, en als reflectie op het intense en moeilijke proces van haar euthanasiewens. Voor iedereen die te maken heeft met psychisch lijden: het pad naar verlichting is moeilijk, maar soms is sterven de enige uitweg uit een ondraaglijk leven. En voor iedereen die achterblijft, want ondanks dat we de mensen waar we van houden de rust gunnen doet dit iets met ons en kunnen we dit zelf na jaren nog letterlijk in ons lijf voelen.
Auteur: Monique van Melle